Het kasteel Huys te Zijl of 'Zijlhof' -  korte geschiedenis

Inhoud genealogie

  • naar de resultaten van de onderzochte takken 'Van Zijl'
    takken in onderzoek


  •   Huys ter Zijl of Zijlhof

  • nageslacht Aelbrecht van Zijl, stamvader van veel Zuid-Hollandse Van Zijl-en
      Hazerswoude 1515-1750

  • vier takken Westlandse Van Zijl-en nader uitgewerkt

  • Het nageslacht van Willem van Zijl - hoveneirsgeslacht uit Utrecht

  • nageslacht Gerrit van Zijl - Langbroek

  • Het nageslacht van Gijsbert Arendsz van Zijl van Ter Hul

  • Nageslacht van Cornelis van Zijl & Elisabeth Teunisse

  • nageslacht van Henricus Captein, afkomstig uit Atteln en vertrokken naar Wieringen
      uit Wieringen / Atteln


  •   naar genealogie-sites

  •  overzicht recent toegevoegde of gewijzigde stambomen
      in de stambomen

  • Terug naar hoofdpagina genealogie
    genealogie hoofdpagina

 

 

 

  terug naar de privé-startpagina

Moustache genealogie & reizen
Vlas-oord 15
3991 XC HOUTEN
telefoon:   030 - 637 67 08
mobifoon: 06 - 113 17 813

 

 

Publicatie

Eind 2007 verscheen ter gelegenheid van Monumentendag een uitgave van het Historisch Museum Leiderdorp, onder de titel 'Huizen als kastelen' in en om Leiderdorp. Een aantal gegevens over Huys ter Zijl is afkomstig uit deze uitgave.

 

Zijl als watergang

De Zijl (Zyl) en de nabijgelegen Does waren van oorsprong 'doodlopende' kreekjes, in de periode dat de Oude Rijn nog in de Noordzee uitmondde. Het Rijnland had geregeld te kampen met wateroverlast, zodat men besloot beide wateren naar het noorden uit te diepen en door te trekken naar de Kagerplas -via 't Joppe- en het Haarlemmer-meer. .

 

 

contact

Heeft u nog vragen of wellicht aanvullingen?
U kunt daarvoor altijd telefonisch contact opnemen: 030-637 6708
of een e-mail sturen.

 

Inleiding

De rivier Oude Rijn vertakt zich bij Leiderdorp, waarbij het riviertje de Zijl noordwaarts stroomt, naar de Kagerplassen. Een klein stukje noordelijk van die splitsing werd -aan de oostzijde- tegen het einde van de dertiende eeuw een versterkt huis gebouwd, dat waarschijnlijk geheel omgeven was door een gracht. De eerste bewoner, Heer Jan van Ammers, ging zich naar dit Huis noemen: Van Zijl
Jan droeg het Huys op aan de Leidse burggraaf, de Heer van Wassenaar. Deze gaf het als leen aan Jan terug.
Overigens bezat hij ook vier morgen land bij de Nieuwe Haven in Vlaardingen.

Vast staat dat hij op 14 juni 1292 (de zaterdag na Pinksteren) door Heynric, burggraaf van Leiden werd beleend met 'alle huysen ten Zijle die Jonaes waren' (=zijn vader: Jonas van Ammers, die eveneens land te Vlaardingen bezat).
De oorspronkelijke stichter is dus deze Janaes van Ammers.

Bij de oprijlaan naar het Huys te(r) Zijl heeft waarschijnlijk een (familie)kapel gestaan. vermoedelijk opgebouwd uit hout, want er zijn in latere tijden geen restanten gevonden. De familie Van Zijl onderhield de kapelaan.

Huys ter Zijl of 'Zijlhof'

Huys ter Zijl was oorspronkelijk een woontoren. Deze torens hadden geen ringmuur, maar waren omgeven door een dichte haag van struiken. Er lag wel een slotgracht omheen, zodat het kasteel op een eilandje lag. Daardoor was het een 'verdedigbaar huis'. Een woontoren kende slechts één vertrek per verdieping. In de kelder, onder het maaiveld, waren de keuken en de voorraadkamers gesitueerd.

Bij opgravingen in 200 zijn muurresten opgegraven, die wijzen op een constructie van 1m20 dikke muren. In de tweede helft van de 14e eeuw zijn er uitbreidingen aangebracht. Het landgoed besloeg 50 morgen, een oppervlakte vergelijkbaar met 60 voetbalvelden, wat uitzonderlijk groot was voor die tijd.

 In 1420 is het huis verwoest door de kabeljauw Jan van Beieren, omdat de familie Van Zijl de zijde van de Hoeken had gekozen (van Jacoba van Beieren).

Over een periode van ruim 200 jaar bleef het kasteel en de omliggende landerijen in het bezit van de familie. Deze gebruikte de vruchtbare grond deels als warmoestuin (groenteteelt), maar ook werd het recht op visserij in de Zijl verkregen.

Uit die eerste periode zijn niet veel documenten bewaard gebleven; pas op 11 januari 1618 tekent landmeter Jan Pietersz Dou de ligging van huis en landerijen.

    

Zoals zovele versterkte kastelen en huizen in het Rijnland, ontkomt ook de Zijlhof niet aan de strijd die geregeld de kop op stak en -delen van- de huizen verwoestte.

voor het laatst bijgewerkt op: 01-05-2023

Ten tijde van de Hoekse en Kabeljauwse twisten bijvoorbeeld zijn de bewoners van Zijlhof -zij waren Hoeken- gevlucht naar het oosten, maar later werd in ieder geval één van hen weer in het stadsbestuur van Leiden opgenomen. Van het huis zelf is onderstaande tekening bekend.


Het vooraanzicht van de Zijlhof


Het achteraanzicht van de Zijlhof,

De Zijlhof werd voor het laatst herbouwd in 1598, nu als luxe buitenplaats.
Kort vóór 1800 werd het definitief gesloopt.

In 1507 verkoopt Frederik Willemszoon van Zijl de Zijlhof en nog resterende landerijen -twintig morgen was al overgegaan op Jacob van Almonde- aan Roeland le Fêvre, Heer van Lieshout. Daarmee komt een eind aan het familiebezit, maar ook Frederik sneuvelt: hij verdronk in de rivier bij het oversteken ervan ''wel geteerd zijnde'' (dronken).

Met deze treurige gebeurtenissen komt echter geenszins een einde aan het geslacht Van Zijl: Frederik was getrouwd, mogelijk met Alize Wtenbroeck, maar het is niet bekend of zij kinderen hadden. Zijn broer (Gerijt) is rond 1500 ongehuwd overleden, maar er waren ook nog neven. Daarnaast is een deel van de van Zijl'en ontsproten uit de vrouwelijke lijn via Machteld van Zijl, gehuwd met Claes Rhenger.

Onderzoek naar al deze nakomelingen is een interessante, maar tijdrovende zoektocht. Recente gegevens zijn slechts te verkrijgen dankzij medewerking van de vele honderden dragers van de familienaam Van Zijl. Enkele tientallen verstrekten mij reeds aanvullingen, waarvoor mijn hartelijke dank.

 

Op deze kaart staan zowel het Huys te Zijl als de omliggende landerijen

Klik op de kaart hierboven ^^

voor een vergroting van de tekening, gemaakt door J. van der Werve rond 1750

Van Huis te Zijl naar Zijlhof

Aan de vooravond van het beleg van Leiden (1573) op bevel van het Leidse stadsbestuur afgebroken. Toch werd het huis in 1598 voor de derde maal opgebouwd. De naam veranderde op dat moment in ''Zijlhof''.
Huis ter Zijl was nog een verdedigbaar huis, het Zijlhof daarentegen was meer een luxueus buitenhof at niet weerbaar meer was.

Het Zijlhof werd in 1806 afgebroken. Later is er bebouwing op dezelfde grond neergezet. Op tegenwoordige kaarten is Zijlhof te traceren op de hoek van de Zijlbaan en de Vlasbaan.

Archeologisch onderzoek

Op het terrein van het voormalig Huys te Zijl of Zijlhof heeft jarenlang een touwslagerij gestaan. Later werd dit de Verenigde Bedrijven De Zijl. Deze bedrijfspanden zijn begin deze eeuw gesloopt, waarna er in opdracht van de Rijksdienst Oudheidkundig Bodemonderzoek een eerste inventariserend onderzoek is uitgevoerd. Daarbij werden onder andere enkele kloostermoppen gevonden.

De gemeente Leiderdorp en de provincie Zuid-Holland zijn sinds begin 2006 in overleg over een opdracht om verdergaand archeologisch onderzoek te doen. Nog steeds is daarover (juni 2008) echter geen uitsluitsel.

De resultaten van dit onderzoek zullen hopelijk veel aan het licht brengen over de juiste plaats en omvang van de Zijlhof.

 
Leiderdorp *Zijlhof

Op 20 februari 2003 is een noodwaarneming gedaan bij de sanering van het nieuwbouwterrein voor de geplande wasstraat aan de Zijldijk te Leiderdorp.
Kort verslag van de 'noodwaarneming'

Tijdens het bureauonderzoek dat binnen een eerder project aan de Zijldijk in Leiderdorp is uitgevoerd, is gebleken dat het kasteel Zijlhof drie bouwfasen heeft gekend. De eerste vermelding van een kasteel op deze locatie stamt uit 1292. Dit eerste kasteel is verwoest in 1420. Uit 1490 bestaat echter een verkoopakte waaruit blijkt dat het weer bewoond werd. Tijdens het beleg van Leiden in 1574 liep het kasteel zware schade op. In 1598 werd het daarom nogmaals herbouwd en bleef bewoond tot 1804, waarna het definitief gesloopt is. Tijdens het eerder uitgevoerde onderzoek zijn in de directe nabijheid muurresten gevonden die dateren uit de eerste bouwfase van het kasteel. Op grond van de resultaten van het verkennend archeologisch bodemonderzoek uitgevoerd door ArcheoMedia is de locatie van de te plaatsen bezinkputten aangepast. Voorafgaand aan de bouw van de geplande wasstraat is een bodemsanering uitgevoerd. De bodemsanering was gestart zonder aanwezigheid van een archeoloog ter plaatse. Bij de sanering van het deel langs de Zijldijk, op de locatie van de nieuw te plaatsen bezinkputten, is tot 3 m diep ontgraven. Bij de ontgraving is evenwijdig aan de Zijl een beschoeiing aangetroffen, met loodrecht daarop een met houten palen afgezette sloot. De beschoeiing is, aan de hand van vondsten die ermee samenhangen, te dateren in de 17de-18de eeuw. De haaks op de Zijl staande sloot is vermoedelijk ouder. Hierin is 15de-16de-eeuws vondstmateriaal aangetroffen en een aantal fragmenten van kloostermoppen (formaat 29 x 14,5 x 6,5 cm).

In de reeds gesaneerde put moest worden volstaan met het opnemen van de profielen en het verzamelen van losse vondsten uit de sleuf. In de bodem van de put, die bestaat uit grijze klei, is een scherf geelbakkend aardewerk (‘Maasland’) aangetroffen met een datering in de 13de eeuw. Hierbij bevond zich ook een aantal fragmenten van kloostermoppen waarvan niet kon worden vastgesteld of ze deel uit hadden gemaakt van muurwerk. In de stortgrond zijn geen kloostermoppen aangetroffen, zodat het erop lijkt dat zich daar geen muurwerk heeft bevonden. Over de gehele breedte van de put is een bruine humeuze kleilaag met een dikte van 30 tot 70 cm aangetroffen, die in het noordelijk deel van het profiel overloopt in een insteek van een sloot waarin 16de-17de-eeuws vondstmateriaal is gevonden (afb. 46).

De top van deze vondstlaag bevindt zich op een diepte van 60 tot 70 cm onder het oude maaiveld. Hierboven bevinden zich zandige lagen, waarin geen vondsten zijn aangetroffen en die een duidelijk verstoord karakter hebben. Bij de aanlegwerkzaamheden ten behoeve van de putten van de autowasstraat en de rioleringssleuf zijn enkele sporen en vondsten gedaan die wijzen op bebouwing ten westen van het eigenlijke kasteeleiland (de hoofdburcht). Gezien de ligging van het terrein aan de Zijl kunnen deze verband houden met de resten van de voorburcht ter plaatse. Op de locatie van het kasteeleiland zelf zijn bij de aanleg van de fundering van de wasstraat en de rioolsleuf geen muurresten en sporen van het middeleeuwse kasteel gevonden, echter wel uit latere perioden.

Laatmiddeleeuwse resten zijn ter plaatse nog in de bodem aanwezig (zie de Kroniek over 2000). Bij de inrichting van het terrein als parkeerplaats dient met deze resten rekening gehouden te worden. Er mag hier niet dieper dan 0,6 m onder het maaiveld gegraven worden. Indien dit wel nodig is voor rioolsleuven, kabels en leidingen, moeten deze werkzaamheden archeologisch begeleid worden. Wordt over een groot oppervlak dieper dan 0,6 m onder het maaiveld gegraven, dan dient een opgraving plaats te vinden.

ArcheoMedia BV, Marcel Dasselaar & Marieke Wijsman
 

In de loop der jaren heeft nog een tweede brug over de Zijl gelegen: bestemd voor de Haarlemmer-meerspoorlijn. Die takte bij Hoofddorp af van de hoofdlijn en liep -van 1912 tot 1935- van daar naar Leiden Heerensingel. Op deze lijn hebben alleen stoomtrienen gereden.

Rechts op de foto is de Zijldijk zichtbaar, in noordelijke richting.

 

bron: Collectie Beeldbank Regionaal Archief Leiden

Foto, gemaakt op de Zijldijk, in de richting van de afsplitsing bij de Oude Rijn (Zijlbrug).

© Moustache reizen & genealogie.

Waar de fietsers rijden, lag links ongeveer de Zijlhof.
 

GPS: : 52º 9′50.62 N / 4º 31′1.46 O.