Korte geschiedenis van...

...het gezin van Willem van Zijl

Willem (4) van Zijl volgde een opleiding tot hovenier, in die tijd ook wel warmoezier of tuinman genoemd. Dat betrof vooral het kweken van groente en fruit. Opvallend is dat ook in Utrecht enkele Van Zijl-en aan de Abstederdijk als hovenier actief waren.

Willem kwam terecht in Amsterdam, waar natuurlijk veel werk te vinden was.

Historie in het kort

In Amsterdam betrok hij een huis in de Verwerstraat. Een redelijk smalle straat, zoals gebruikelijk in die tijd, waar nu nog weinig oude huizen te vinden zijn, maar die zelfs nu nog een heel aardig ´sfeerbeeld´ vertoont.

In die buurt ontmoette hij blijkbaar ook zijn latere echtgenote: Christina van Loveren. Haar woonplaats wordt in de akte van ondertrouw in de Oude Kerk aangeduid als `op de Wael`, een binnenhaven vlak bij de Prins Hendrikkade.

De Verwerstraat in Amsterdam, nu
 De Verwerstraat zoals die er nu uitziet

De Oudezijds Voorburgwal met toren Oude Kerk in 1670

Schilderij van de Oudezijds Voorburgwal met links toren Oude Kerk in 1670

bedrijvigheid op de Dam in Amsterdam in 1668

Bedrijvigheid op de Dam in 1668


ondertrouwakte Willem & Christina

De Oude Kerk in Amsterdam
De Oude Kerk te Amsterdam

Huwelijk in de Oude Kerk

Christina van Lo(o)veren en Willem van Zijl  gaan op 12 november 1694 in ondertrouw in de Oude Kerk ofwel Sint Nicolaaskerk.
De inschrijving in het register vermeldt: ''Willem van Zeijl van Delft, tuinier, oud 26 jaren, in de Verfwerstraat, ouders dood, geassisteert met Manuel Abrams -en- Christina van Loveren van A(msterdam), oud 21 jaren, op die Wael, ouders dood, geassisteert met Sara Juriaensz, haar moeije (tante).''

De vader van Christina is uit de Oude Kerk begraven op 1 juni 1676 en moeder Annetje op 25 oktober 1680. Van de ouders van Willem is helaas niet bekend wanneer zij zijn begraven, noch waar.

Kort na het huwelijk verhuist het echtpaar naar Haarlem (de reden onbekend), wat kan worden afgeleid uit een inschrijving in het doopboek van de rooms-katholieke statie 'Vier Heemskinderen', een schuilkerk.

Uit deze inschrijving blijkt dat Christina -van oorsprong protestants- zich vanwege haar man bekeert tot het katholieke geloof. Omdat het kerkgebouw aan Het Spaarne 94 een schuilkerk is -openlijk het katholieke geloof belijden was in die tijd niet toegestaan- lijkt het aan de buitenzijde meer op een herenhuis. De gevelsteen is enkele jaren geleden gerestaureerd en laat duidelijk zien wat de naam van het gebouw is.

Een jaar later, op 21 oktober 1695, wordt het eerste kind, dochter Willemina, gedoopt in de kerk van de statie van Sint Anna (de Grote Kerk) aan de Grote Markt.

Getuigen waren Jan van Zijl en Jannetje Franken van Rijn.

Schuilkerk aan het Spaarne in Haarlem
De schuilkerk aan het Spaarne: het middelste gebouw.

Een brief die alles verandert...

Twee jaar later werd zoon Albertus in het nabij gelegen Velsen gedoopt. Het blijkt moeilijk voor Willem om voldoende inkomsten voor zijn gezin te verdienen, maar dat verandert, als zij een brief krijgen van broer Frans Willemszoon, die als soldaat bij de VOC dienst heeft genomen. Frans komt voor op de monsterrol van 1696 als Frans Willemszoon van Zeijl van Delft: hij verdiende als soldaat een loon van ƒ 11,- per maand.

Hij schrijft dat passagiers een vrije overtocht krijgen, op voorwaarde dat zij ten minste 15 jaar op De Kaap blijven.

Willem en zijn vrouw aarzelen niet lang, wellicht mede ingegeven omdat van beiden de ouders reeds zijn overleden en er dus niet zo heel veel binding meer is. Bovendien: het zijn roerige tijden in Holland, zo vlak na het Rampjaar 1672 en de Engelse Oorlogen (met Michiel Adriaenszoon de Ruiter). Ze melden zich bij de Heren XVII, het college van de gezamenlijke kamers van de VOC.

klik voor vergroting van de doorsnee van een VOC-schip
doorsnede van een VOC-schip

video: schip Batavia en de VOC

In Amsterdam was aan de Kloveniersburgwal het Oost-Indisch Huis te vinden, hoofdzetel van de VOC en van de Heeren XVII.

Willem van Zijl woonde enige tijd in Amsterdam, waar hij zijn vrouw Christina van Loveren huwde.

Waarschijnlijk heeft hij hier zijn aanstelling ontvangen. De aanstellingsbrief is echter (nog) niet gevonden.

Het gebouw is tegenwoordig onderdeel van de Universiteit van Amsterdam.

Het Oost-Indisch Huis in Amsterdam, aan de Kloveniersburgwal

Willem (4) van Zijl ging op 22 september 1698 vanuit Texel  op weg naar Kaap de Goede Hoop, aan boord van De Drie Croonen. Samen met zijn vrouw Christina van Looveren en zijn twee kinderen Willemina (3 jaar) en Albertus (1½ jaar) doorstaat hij de zware tocht, waarop 27 anderen overlijden.

De opperchirurgijn Christoffel Schabagger en zijn twee doktoren hadden bij tijd en wijle de handen vol.

Werk op de Kompanjiestuin

De meeste zieken kregen volgens het scheeps-journaal maagaandoeningen en koorts. Ook het krijgen van scheurbuik -wegens gebrek aan vitaminen en vers water- lag steeds op de loer.

Het gezin Van Zijl vaart mee in een vloot van zeven schepen, waarbij zich ook het schip De Stad Keulen bevindt, van Willem Adriaan van der Stel, de nieuwe gouverneur voor de Kaap. Willem en zijn gezin hebben een eigen hut, omdat hij in dienst is van de VOC en als 'passagier' meevaart.

Zij komen op 23 januari 1699 in Kaapstad aan, waarna hij zich meldt bij het VOC-fort Rustenburg in Rondebosch. Willem gaat hij aan de slag als 'onderbaas tuinier' op de Kompanjiestuin -het verversingsstation van de VOC- vooral om te zorgen dat er voldoende verse groenten komen voor de aanmerende VOC-schepen.

Afbeelding VOC wapenTen tijde van hun aankomst in Kaapstad was Rustenburg –gebouwd in 1658- al niet meer het belangrijkste fort van de VOC.

Het was –opgetrokken uit hout en klei- slecht bestand tegen de Kaapse winters en had maar vier hoektorens en naar de nieuwste militaire verdediginginzichten was dat niet veilig genoeg.

Voor een documentaire over de VOC, klik hier:

 beeld van de VOC-reizen

VOC schip volgens pinas model, zoals de Drie Cronen
Een zogenoemde -pinas- het scheepsmodel dat ook diende voor de bouw van
 de Drie Cronen, waarmee het gezin Van Zijl naar Kaapstad voer.

Daarom werd vanaf 1666 begonnen met de bouw van ‘kasteel De Goede Hoop’, een vesting met vijf hoeken. Het Kasteel Goede HoopDatzelfde principe is in eigen land ook toegepast bij de vestingen in bijvoorbeeld Naarden en Heusden.

 


Plattegrond Kasteel Goede Hoop 1680

wapperende VOC vlag

 

Maten van een pinas:

tonnage:               1075

bouwjaar:             1693

werf:              Amsterdam

kamer:            Amsterdam

vertrekdatum:   22-09-1698

vertrekplaats:      Texel

aankomst Kaap: 23-01-1699

Willem en Christina namen tijdens de reis al hun waardevolle spullen in een grote Bataviakist, gemaakt van Philippijns mahonie en versierd met prachtige scharnieren van Genuaans koper. Om te voorkomen dat de kist zou ‘kapseizen’, waren er slechts aan de voorkant twee voetjes. Daardoor stond de kist wat achterover, tegen de scheepswand aan. Deze kist is in het bezit van familie van mevrouw Jean Retief, geboren Van Zijl, eigenaresse van het wijnlandgoed Van Loveren Wijn in Robertson.

Originele scheepskist, waarin Willem van Zijl en zijn gezin hun bezittingen over de oceanen meenamen

grotere afbeelding plattegrond Kasteel De Goede Hoop in Kaapstad
afbeelding plattegrond  en directe omgeving van Kasteel De Goede Hoop in Kaapstad

 

<< met dank aan Lizzie Lugg van Van Loveren Vineyards voor het beschikbaar stellen van de foto.

Tijdlijn

1698: vertrek met de Drie Croonen naar Zuid-Afrika.

1699: Aankomst te Kaap de Goede Hoop. Het gezin vestigt zich op -fort- Rustenburg.

1700: Willem krijgt van goeverneur Van der Stel twee erven aan de Langstraat.

1702: Verhuizing naar Vrede en Lust, dat in 1703 geheel in handen van Willem van Zijl komt.

1702: Willem voegt zich bij het ''burger verdedigings korps', als cavalerist.

1703: Willem wordt bevorderd tot vaandrig.

1705: Bevordering tot luitenant, onder bevel van Captain Hercules des Pres.

1706: Willem tekent met nog 70 bezwaarmakers een petitie tegen het corrupte gedrag van gouverneur Van der Stel.

In juni worden de vijf 'aanstichters', waaronder Willem van Zijl, voor vijf jaar verbannen naar Mauritius.

1707: De Heren XVII zijn nu wel overtuigd van de misdragingen van de gouverneur en roepen hem terug. De bannelingen keren terug.

1708: Hij verkrijgt de coöperatieve boerderij De Honing Fonteijn in Vier-en-twing-Riviere.

1714: Willem koopt 60 morgen land met de boerderij Leeuwenhoek, in datzelfde district.

1717-1724: In de periode treedt hij diverse malen op als Heemraad.

1725: Willem verkoopt zijn 'eerste grondbezit': twee erven aan de Langstraat. Dit document is bewaard gebleven.

1727: Willem van Zijl overlijdt op 8 maart van dat jaar.

1728: Zijn vrouw Christina verkoopt de boerderij en keer terug naar Drakenstein.

1730: Christina van Loveren maakt op 11 februari haar testament op en overlijdt kort daarna.

 

wijngoed Vrede en Lust in Simondium van het gezin Van Zijl
Wijngoed Vrede en Lust                             foto: © Léon van Zijl - 2013

Vrijburger

Slechts drie jaar later al is Willem een vryburgher van de Kaap. Hij verwerft het prachtige goed ‘Vrede en Lust’: voor de helft in 1702 en een jaar later in zijn geheel, inclusief twee slaven. Beide keren betaalt hij 2500 gulden, maar gaat daarvoor wel een schuld aan. Overigens was dit niet Willems eerste bezit: al in 1700 krijgt hij van gouverneur Van der Stel twee erven in de Langstraat in Kaapstad. Hij verkoopt dit in 1725: zijn vrouw Christina ondertekent dan, waarschijnlijk omdat hij door reuma niet meer in staat is de pen goed te hanteren.

De naam: "Vrede en Lust"

Waar komt de naam van het huis van Willem en Christina van Zijl vandaan?
Oorspronkelijk werd de naam gegeven door toenmalig eigenaar Jacques van Savoye.

'Vrede' is natuurlijk wel duidelijk. maar 'Lust' dan?

Dat verwijst naar "'Lusthof": een prachtige tuin waarin men heerlijk kan vertoeven. Logisch dat Willem van Zijl deze term heeft aangehouden: hij was immers tuinier op de Kompanjiestuin van de VOC in Kaapstad.

Het gezin groeit al snel en telt uiteindelijk in 1718 negen kinderen, waarvan er één waarschijnlijk jong is overleden. De vier zonen Albert, Johannes, Gideon en Pieter worden de stamvaders van een uitgebreid Zud-Afrikaans nageslacht. Vader Willem van Zijl ontpopt zich invloedrijk burger: op het moment dat de landdrost in 1703 toestemming kreeg om weer militaire oefeningen te houden, werd Willem aangesteld als vaandrig. In 1706 wordt hij Heemraad.

Corruptie

In datzelfde jaar ondertekent Willem samen met zeventig medestanders een petitie tegen het corrupte gedrag van gouverneur Adriaan Willem van der Stel. Deze heeft namelijk -samen met zijn familie- grote stukken land verworven. Met de opbrengst daarvan concurreerde hij op oneerlijke wijze tegen de vrije boeren, door een strikt monopolie. Van der Stel weet echter -onder druk- 243 handtekeningen te verzamelen die het tegendeel stellen. Daaronder is zelfs die van Willem van Zijl, die echter alleen tekent omdat hij bedreigd wordt. Als halverwege dat jaar de Heren XVII vanuit Zuid-Afrika terugkeren naar Holland, zonder maatregelen tegen Van der Stel te hebben genomen, eist de plaatselijke rechter dat acht 'aanstichters' van de actie zich komen verantwoorden. Dat weigeren ze en als fiscaal Christoffel Hasenwinkel(s) wordt gestuurd om onder andere Willem van Zijl op te halen, wordt deze daarover getipt en duikt onder.

plattegrond van Kaapstad kort na 1700

Klik voor vergroting plaategrond Kaapstad

Vier-en-twintig Riviere
Willem van Zijl trekt tijdelijk naar de bush van 'Vier-en-twintig Riviere', een onherbergzaam gebied tussen die hedendaagse Porterville en Gouda.

Gelukkig weet zijn echtgenote Christina een heel zielig verhaal opgehangen, als Hasewinkels aan de deur van hun huis verschijnt om Willem op te halen. Ze noemt zich ''verlaten, achtergebleven met de zorg voor haar kinderen...'' en zo nog meer ellende. Dat zorgt ervoor dat de rest van het gezin met rust wordt gelaten.

Als na een jaar de Heren XVII -na een aanhoudende stroom van klachten- toch overtuigd zijn  van het wanbestuur van Willem Adriaan van der Stel, besluiten ze hem te ontslaan en naar Holland terug te roepen.

Dat maakt de weg vrij voor Willem van Zijl om weer bij zijn gezin terug te keren. Met hernieuwde ijver zet hij zich in om zijn bedrijf weer op de rails te zetten, maar zich daarnaast ook in te spannen voor de gemeenschap. Dat levert hem in 1719 een felbegeerde positie op als Heemraad.

Vooruitstrevend

Afgaande op de omstandigheden die in die tijd als gemiddeld golden, was Willem van Zijl een redelijk 'sterke' boer. Er waren wel slaven, maar dat kostte veel. Om toch te zorgen dat er voldoende arbeid kon worden verricht, leende de overheid ambtenaren uit. Zo kreeg Willem vanaf 1704 hulp van soldaat Hans Hendrik Schumann.

Uit een opgave in 1718 -de zgn. 'Opgaafrolle'- blijkt dat Willem meer bezit dan een gemiddelde boer.

 

bron: deel  2 van 'Die Van Zyl-Familie in Suid-Afrika, onder red. van prof. Diko van Zyl (dec. 2000)

Succesvol teler

Willem van Zijl bleek een succesvol teler: of het nu ging om wijnbouw, de teelt van granen of van de levende have op zijn land: hij wist veel successen te boeken. In 1702 kocht hij de boerderij met 8.000 wijnstokken en een jaaropbrengst van tien vaten (leaguers) van elk 577 liter. In 1706 was het aantal wijnstokken gegroeid naar 14.000 en was de opbrengst 14 vaten. Zeven jaar later stonden er al 30.000 druivenranken. Slechts twee andere landeigenaren overtroffen deze aantallen.

Requeste van Willem van Zijl

voor aankoop van

de Honing Fonteijn

De aankoop van Honing Fontijn

In 1708, na het debacle van Van der Stel, kocht Willem een tweede landgoed: de Honing Fonteijn, vlak bij de Bergrivier in het district Vier-en-twintig-Riviere, dat voor hem inmiddels vertrouwd gebied was geworden. (klik links voor de tekst)

Dat bood hem de mogelijkheid meer vee te laten grazen. Ook hier bewerkte hij het land op zijn eigen, uit ervaring gegroeide manier en zag dat de opbrengsten zienderogen stegen. Tevens bouwde hij huizen voor zijn werkvolk en een goed onderkomen voor zijn dieren. Hij heeft in 1709 al 700 schapen, 140 runderen en 16 varkens: een enorme hoeveelheid voor die tijd. Er waren drie bedienden, vijf slaven en een huisonderwijzer om de kinderenles te geven.

handtekeningen Willem van Zijl en Christina van Lovberen onder testament

Handtekeningen Willem van Zijl en Christina van Loveren, onder hun testament

Laatste jaren

Het gezin Van Zijl leidde zeker geen luxe leven: het huis was eenvoudig, met een donker interieur. Pas later werd Vrede en Lust tot een ''modelboerderij''.

In 1719 gaat voor Willem en zijn gezin een grote wens in vervulling: dan wordt hij Heemraad van Drakenstein, ondanks eerdere bepalingen dat niemand van de 'opstandelingen' tegen Wilhelm Adriaen van der Stel ooit nog een publieke functie zou mogen vervullen. Hij kreeg dus uiteindelijk toch de erkenning die hij verdiende.  

Klik hieronder om terug te gaan

knop: terug naar de tak Zuid-Afrika genealogie    

Einde van een periode

Vrede en Lust was op het moment van overlijden van Willem van Zijl -in 1727- een graag gewild landgoed met zestien slaven. Er was een grote wijnkelder, een bakhuis, een rookhuis -voor het roken van vlees- en een schuur met zwaar landbouwwerktuig. het huis zelf telde zes kamers beneden en drie op de verdieping, onder het schuine dak. daar was ook een opslag van allerlei 'huishoudelijk materiaal'.

De zoons van Willem en Christina zijn niet in Boland gebleven, maar als 'trekboere' naar het noorden gegaan. Daardoor hebben de Van Zyls zich over een groot deel van Zuid-Afrika verspreid.

  knop Facebookpagina Van Zyl Group  Facebookpagina  << Wilt u meediscussiëren over het nageslacht van Willem en Christina van Zijl in Zuid-Afrika, heeft u zelf informatie over nazaten of zoekt u hulp bij het vinden van de juiste aansluiting op de 'grote Suid-Afrikaanse stamboom'? Ga dan naar de Facebookpagina en meld u aan als lid.